در بستر خاک استان خراسان قبایل مختلفی زندگی میکنند که ازآداب و رسوم مخصوص به خود برخوردارند. و موسیقی پاره ای از این آداب و روسوم محسوب میگردد .خصوصا” موسیقی فولکلوریک در این ناحیه استثنائی میباشد .خراسان شاهرگ مهد ایران زمین است. این اقوام از خود گذشتگی را در طول تاریخ در مقابل دشوارها و معضلات و یا هجوم بیگانگان را کررا” نشان داده اند .موتیف های موسیقی اثبات کننده این مطلب میباشد ٫ زیرا در ساختار آن آثار حماسی فراوان دیده میشود.و کاملا مشهود است که در این خطه حماسه های فراوانی اتفاق افتاده است. موسیقی خراسان در واقع تاریخ آن است ٫ و موسیقی فولکلوریک قوچان بدلایل جغرافیائی ٫ ارتباطات و شرایط اقلیمی همواره مورد توجه رهبران ٫ زائرین ٫ تجار و حتی دشمنان بوده است . نوای دو تار به همراه آوازهای بخشی ها نشانه ای از زیباترین و مفهوم رویدادهای زندگی مردمان در این منطقه است چون رویداد غم انگیز٫عاطفی .روایتهای سردار آواز خان٫ جِجو خان ٫ سردار خاوران٫ رشید خان ٫ الله مزار ٫ رعنا یا ترانه های نظامی و معنوی جعفرقلی زنگلی ٫ نمونه است از موسیقی خراسان است که اشعار والا این ناحیه به همراه ۱۴ ملودی با ۴ لهجه مبین ابراز احساسات ٫نوید ها و درد های مردمی است با روحیه تضعیف شده و تاریخی مبهم شمال خراسان که مرکزیت آن قوچان است .میتوان در یک کلمه خلاصه نمود که موسیقی خراسان منتجه فعل انفعالات تاریخ آن است شامل فرهنگ و معیشت مردم این ناحیه ٫ بهمین دلیل سرزمین خراسان را قلب موسیقی آداب و رسوم بشریت مینامند. شایان توجه است هنر موسیقی همانند سایر هنر ها چون شعر و ادب و معماری دچار تحول شده است که شفافیت آن مود های مشهود آن است و دستگاههای موسیقی زائده از این مود ها است .مقامهای روحانی موسیقی توام بانوای خوش دوتار سینه به سینه گشته است و گنجینه هنری این منطقه را پر بار کرده است . مرتضی سلیمی کارشناس موسیقی مقامی میگوید :” طبیعت نقش بنیادی و ریشه ای در ملودی موسیقی مقامی ایفا میکند . موسیقی ایرانی شامل دوازده میزان و هفت دستگاه و کلا” دوازده نغمه. است که بعضی اوقات اگر در اجرای میزان ها پیچیده گی پیش بیآید نوازندگان مجبورند از اکتاو های مشابه غربی استفاده کنند. رضا مهدوی ریاست دانشکده موسیقی دانشگاه سوره معتقد است :موسیقی خراسان بقدری غنی وپر بار است که میتوان گهو اره موسیقائی دریک منطقه جغرافیائی وسیع دانست٫ که مبدا آن خراسان بوده تا به هرات ودر قسمتهائی آسیای میانه ختم گردد.در زمان حال موسیقدانان بزرگ شمال و جنوب خراسان در انتقال فرهنگ پر قدرت و کهن ایران کارهائی را ارائه داده اند که از مرزها اصلی ایران خارج گشته است بمانند زنده یاد استاد حاج قربان سلیمانی نوازنده دو تار مشهور خراسان. مهدوی گفت: زمانی که حاج قربانی در اروپا زخمه به سیمهای دو تار خود زد ٫ قلبها به ارتعاش در آمد ٫چشمها مات و مبهوت ماند و اشکها از چشمان حضار سرازیر گشت. ٫ بطوریکه موسیقدانهای اروپائی هنر او را ستودند و نوازندگی او را تحسین گفتند و موسیقی خراسان و ایرانی را پر بار و غنی خواندند. مهدوی پیرامون موسیقی مقامی گفت:کلمه مقام بدین معنا است “ جایگاه ایستاده” و مکان پر ارزش .اما از نظر موسیقائی این کلمه دارای تلفظهای گوناگون است که بستگی به لهجه های مناطق مختلف این ناحیه دارد از قبیل: مقام٫ موقام٫ موغم٫ تغام٫ مغم . ساختار و مباحث مربوط به آواهای مقامی در کتب اسلامی قرون وسطا مفصلا” تشریح شده است.آوای مقام که یک موسیقی کهن میباشددر واقع همین دستگاههای موسیقی کنونی است .بخاطر پهناوری خطه خراسان و موجودیت اقوام گوناگون در این منطقه ٫ موسیقی آن دارای طیف رنگارنگ زیبائی است . موسیقی خراسان بر دو بخش است: موسیقی شمال خراسان( شامل بجنورد٫ قوچان٫ شیروان و دره گز) و موسیقی غرب و میانی( شامل تربت جام ٫ تایباد٫ خواف٫ نیشابور و سبزوار)موسیقی شمال خراسان: شمال خراسان منزلگاه دو قوم کُرد وتُرک میباشد. موسیقی اصلی این منطقه کُردی میباشد که آنرا کُرمانجی می نامند. و لی موسیقی تُرکمن و غرب خراسان نیز هم در این منطقه رایج دارد. ترکیب موسیقی کُردی و ترکمن یک هارمونی خاصی در نمای موسیقائی این منطقه بوجود آورده است. دونوع موسیقی در این ناحیه متداول است : موسیقی آوازی وموسیقی بدون کلام ( سازی). موسیقی آوازی ٫ نوازندگان دو تار معمولا” ضمن نواختن ساز خود آواز نیز هم میخوانند .موسیقی بدون کلام (سازی) اغلب برای رقصها اجرا میشود که بعضی اوقات به همراه( قمشه و دایره) ٫ یا (با سُورنا و دُهل ٫) یا( کمانچه سه سیم و دُهل با دست نواختن) است . یک قروسه٫ دو قروسه ٫ شیش قروسه٫ انارکی٫ الله مزار٫ از موسیقی های آوازی معروف خراسان است ٫ و زهره ٫ طاهر ٫ نوائی٫ کوراغلی٫ گرایلی ٫ تجنیس ٫ شاختائی٫ لو٫ درنا و جظفرقلی به قطعات حماسی معروف است. داستانسرایان و خوانندگان این ناحیه را بخشیها و عاشقیها مینامند٫ نواختن سورنا و دهل ٫ قمشه و کمانچه و رقاصها مختص عاشقیها میباشد .
ويژگي موسيقي محلي بيرجند در حركات ريتميك و نمايشي است و چوب بازي يكي از هنرهاي وابسته به رقص است كه ويژگي خاص خود دارد. شهرستان بيرجند وقهستان داراي زيباترين و لطيف ترين ترانه ها، آوازها و حماسي ترين رقص ها و آهنگ هاي سازي و آوازي است كه در كم‌تر نقطه اي از خراسان نظيرش را مي توان ديد اين شهرستان به سبب وسعت زياد داراي رقص ها و موسيقي بسيار متفاوت و متنوع است. رقم هاي پنج ضربي و سه تايي متداول در اين منطقه ويژگي خودش را دارد كه در ديگر نقاط ايران مرسوم نيست قطعات موسيقي سازي ويژه رقص هاي محلي در اين منطقه عبارتند از: اصيل، ناره ناره، فورگي، چنشتي، راست، چغل، چپ، زانو، سر ضرب، بخواب، بلوچي، شيرجه، احوال، اصول، به خاك، چپ و راست.
علاوه بر رقص‌هاي فردي، دو نفره و دسته جمعي كه ذكر آن رفت، رقص هاي زيادي وجود دارد كه چون رقصندگان آن به چوب بازي نيز مي پردازند در اصطلاح محل در رديف چوب بازي ها به حساب مي آيند كه بسييار تخت وپيچيده است ونياز به مهارت، ممارست و تمرين، چابكي و انعطاف بدن دارد. آهنگ‌هاي قديمي بيرجند را عروس كشو و عروس كشان، محمل، روش و شبيه مارش است، نصروجو(مصروجان)، گوچه باغي ، بستره نمكي، غلام بخشي، پيش باز، لالايي، استقبال( خوش آمد گويي) تشكيل مي‌دهند. فراقي نوعي دو بيتي خواني مرسوم به (فراقي ) نيز در منطقه رواج دارد كه روستاييان دايره وار دور هم مي نشينند و هر فرد با خواندن دو بيت از اشعار محلي به بيان هجران و فراق خود مي پردازند به شيوه خواندن يكسان وتكراري است هر فرد بيت آخري را به گونه اي فرد مي آيد كه نفر بعدي از لحن فرود مي فهمد كه نوبت اوست و بايستي فراقي را ادامه داد. بعضي از آهنگ‌هاي محلي بيرجندي كه در هر دوره اي مركب از بيست ضرب با موتيف هاي متناوباً سه تايي و دو تايي است.
منوی اصلی
نویسنده: 